Người Đô Thị - Đã bao lần tôi phải viết lời chia tay xót xa với những công trình văn hóa ở Sài Gòn – không chỉ là những kiến trúc đẹp mà nó còn đẹp hơn trong ký ức rất nhiều người Sài Gòn, bởi ở đó là kỷ niệm, là hồi ức, là tuổi thơ, là một phần đời đã qua…
Cà phê Givral trên đường Đồng Khởi - con đường nổi tiếng nhất trong những con đường đẹp, buôn bán sầm uất và có tuổi đời xưa nhất của Sài Gòn - vài năm nay được nhớ đến bởi ca khúc “Vĩnh biệt Givral” – C’est fini Givral mỗi khi vang lên làm cho bao người Sài Gòn rưng rưng nước mắt. Khi dự án xây tòa nhà Vincom B ở vị trí khu Eden được công bố, dư luận đã lên tiếng đề nghị được giữ lại Givral ở đúng vị trí cũ như lưu giữ một di tích lịch sử.
Sau khi tòa nhà Vincom B khánh thành, Cà phê Givral được giữ lại ở vị trí đó như lời hứa nhưng nhiều người rất thất vọng vì trang trí nội ngoại thất của Givral hầu như không còn chút gì của một thời nổi tiếng. Rồi, dù thất vọng cũng đành chấp nhận, vì ít nhất cũng còn lại cái tên cũ. Nhưng giống như ngọn đèn dầu vụt sáng lên trước khi tàn lụi, không bao lâu sau do những điều kiện khó khăn mà Givral mới lẳng lặng biến mất không hy vọng có ngày hồi sinh.
Cùng với quán cà phê Givral là hành lang (passage) Eden với các phòng chiếu phim và khu thương mại sầm uất - một trung tâm văn hóa với những sinh hoạt đặc trưng của đô thị kiểu Pháp: quán cà phê, hiệu sách ngoại văn, cửa hàng đồ lưu niệm và hàng tiêu dùng cao cấp, rạp phim sang trọng… Tất cả hòa hợp với nhau, là một không gian văn hóa góp phần tạo nên diện mạo và tính cách của đô thị Sài Gòn.
Khi trung tâm thương mại mới mọc lên ở chỗ ngày xưa là passage Eden “thần thánh”, cùng với thái độ đón nhận một công trình thương mại hiện đại và nguy nga, nhiều người Sài Gòn vẫn không nguôi nhớ tiếc không gian văn hóa công cộng độc đáo trước đó, nơi đậm đà bản sắc riêng và thân thiện biết bao với cộng đồng !
***
Những ngày cuối tháng mười một này nhiều người đã đến một ngõ nhỏ trên đường Hai Bà Trưng để chia tay với Hanoi Cinematheque – địa chỉ văn hóa quen thuộc từ nhiều năm nay của người Hà Nội. Quen thuộc không chỉ vì đến đó có thể xem những bộ phim hay và gặp nhiều nhân vật nổi tiếng của điện ảnh Việt Nam mà ở đó còn có sự hấp dẫn của một quán cà phê và ngôi biệt thự khá đẹp còn sót lại sau bao thăng trầm của“phố Tây Hà Nội”.
Tòa nhà nơi Cinematheque tọa lạc tuy quy mô khiêm tốn nhưng là một trong những viên ngọc còn lại của kiến trúc Hà Nội với những lan can theo phong cách Art Déco, quán café và cây ngọc lan cổ thụ, khoảng sân vườn xinh xắn… như một ốc đảo yên bình hiếm hoi ngay giữa trung tâm thành phố luôn ồn ào và náo nhiệt. Nhiều ý kiến của giới văn hóa Hà Nội đã cho rằng: không gian văn hóa này(bao gồm kiến trúc ngôi biệt thự, hoạt động chiếu phim, ẩm thực gắn với sinh hoạt văn hóa) cần được nghiên cứu giải pháp bảo tồn vì nó đã trở thành một phần của lịch sử xã hội đương đại Hà Nội, góp phần làm cho văn hóa đô thị Hà Nội đa dạng hơn.
Thay vì đập bỏ toàn bộ công trình hiện nay như phương án của nhà đầu tư, vẫn có thể thực hiện sự tích hợp hài hòa về kiến trúc giữa ngôi biệt thự cổ và sân vườn xinh xắn với trung tâm thương mại hiện đại sắp được xây dựng. Nếu phương án này được thực hiện sẽ tạo ra một bước chuyển quan trọng trong chính sách bảo tồn của một đô thị nhạy cảm về văn hóa như Hà Nội. Đây cũng là kinh nghiệm của nhiều thành phố trên thế giới trong việc cố gắng duy trì sự cân bằng nhất định giữa hiện đại hóa và bảo tồn để phát triển bền vững.
Nhưng, có vẻ như những ý kiến đáng được xem xét ấy đang rơi vào vô vọng. Hanoi Cinematheque đã bị đóng cửa, toàn bộ khu đất nghe nói nhất định sẽ biến thành trung tâm thương mại đồ sộ ngay tại khu vực Hồ Gươm, sát cạnh Tràng Tiền Plaza – công trình trước đây bị dư luận phản đối dự án cao tầng nên đã phải xây dựng “tương tự” như cũ.
Ở Hanoi Cinematheque từng nhiều lần chiếu bộ phim nổi tiếng của đạo diễn Trần Văn Thủy “Chuyện tử tế”. Trong khái niệm tử tế mà đạo diễn bộ phim và rất nhiều người chia sẻ chắc chắn có cả việc đối xử tử tế với các di sản. Cho dù Hà Nội đang lưu giữ được khá nhiều di tích của các triều đại lịch sử, cho dù Hanoi Cinematheque chưa phải là “di tích văn hóa” thì cũng không được phép quên điều này: mọi di sản đều phải bắt đầu từ một công trình văn hóa tử tế và được các thế hệ đối xử một cách tử tế.
Theo đà phát triển của thời đại mới, chúng ta chắc rồi sẽ còn phải nói lời chia tay với một, hai hay nhiều hơn những gì xưa cũ gắn liền với ký ức của các thế hệ. Không phải cái gì cũ cũng đều quí. Nhưng chắc chắn cần đến trái tim và cái đầu để biết trong những cái xưa cũ đâu là giá trị không cân đếm được bằng tiền nhưng là vô giá về tinh thần với nhiều thế hệ. Và, chỉ như thế, khi phải nói lời chia tay với một cái gì đó dã qua, người ta có thể không tránh được bâng khuâng, nhưng sẽ không đau đớn vì ký ức bị coi rẻ.
