Từng cây xanh, mỗi sinh vật, sinh thể phải được đặt trong một vòng tuần hoàn của tự nhiên cùng những nỗ lực đích thực, nhân văn của con người. Kiến trúc xanh-KTX- không phải là thứ đũa thần để dễ thay đổi ý thức, thói quen ứng xử vẫn đang từng ngày tàn hủy môi trường. KTX không thể sửa sai cho những bản quy hoạch đô thị tồi. KTX không phải là vỏ bọc mầu mè nhằm lạc hướng chú ý của mọi người trước những lỗi lầm của những bản vẽ thiết kế hay năng lực quản lý đô thị. KTX càng không phải là công cụ để đánh bóng tên tuổi, thương hiệu.
Diễn đàn kiến trúc Việt- Nhật được tổ chức trong bối cảnh VN, châu Á cũng như toàn cầu đang gánh chịu những mối đe dọa ngày càng gia tăng từ biến đổi khí hậu.
Liên tiếp từ đầu năm, chúng ta phải hứng chịu nhiều thảm họa môi trường. Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ (EPA) vài lần nhận định Hà Nội có đợt ô nhiễm không khí cao và nguy hiểm nhất thế giới vượt cả Bắc Kinh ( Trung Quốc ) và Ardhali Bazar (Ấn Độ). TP Hồ Chí Minh thì ngập lụt đến mức “thất thủ”, đường phố thành thác và sân bay thì nước dâng thành biển.
Ngân hàng Thế giới tiếp tục loan báo mỗi năm VN có hơn 30.000 chết vì ô nhiễm không khí. Hà Nội có 5,5% dân số bị hen suyễn… Các nhà khoa học cảnh báo, nếu các nhà máy nhiệt điện hoàn thành và đưa vào sử dụng, vận hành đúng kế hoạch, mỗi năm sẽ có 45.000 người chết do khí thải của các nhà máy này.
Trong bối cảnh đó, thật ý nghĩa, khi phần lớn nội dung của giới KTS Nhật Bản đều hướng đến việc tìm kiếm, chia sẻ những giải pháp tiến bộ nhất để ứng biến với biến đổi khí hậu, kiến tạo một môi trường sinh thái với những thiết kế tiết kiệm tối đa năng lượng, hướng tới giảm phát khí thải, gây dựng lại một môi trường phát triển bền vững.
Trong mỗi chia sẻ của giới nghề Nhật Bản, dễ nhận thấy vóc dáng một đại thụ, một cây thần chồi lên từ nơi mặt trời mọc đúng như ngữ nghĩa của biểu tượng Phù Tang.
Đừng cắt cành Anh Đào … bỏ lọ!
Tiếc là những phát biểu cũng như phần trưng bày giới thiệu sản phẩm từ phía các đại diện VN dường như không mấy kết nối, tương thích hay đồng điệu với những gì mà giới KTS Nhật Bản.
Trong 3 KTS Việt tham gia diễn đàn, có hai người từng du học và làm việc nhiều năm tại Nhật Bản. Nhưng tham luận của họ lại khá mờ nhạt dấu tích từ không gian, thời gian cùng các giá trị tinh quý của xứ sở mà họ từng gắn bó, sinh sống, học tập và tu nghiệp.
Ngay với Võ Nghĩa tác giả được ban tổ chức giới thiệu là nổi tiếng nhất thì cũng không hơn gì. Phương pháp tiếp cận vẫn không mới. Nội dung phát biểu thì cũ kỹ, trùng lắp. Giải pháp nghèo nàn. Trong các công trình của KTS này, phần lớn phối cảnh được “mượn” đâu đó trên thế giới. Họ đào đắp thêm ô, hộc, chậu rồi cắt, dán, cắm thêm cây xanh đúng như cách mà người Việt vẫn ứng xử với đào phai, đào bích, đào vườn, đào rừng mỗi khi xuân về.
Đúng là từ huyền thoại xa xưa nhất của nhân loại, cây xanh luôn gắn liền với cảnh giới của địa đàng. Cây xanh góp phần biến đổi, làm đẹp cảnh quan, hạn chế bức xạ nhiệt, giảm nhiệt lượng trữ trong công trình, cung cấp bóng râm, góp phần tác động, thay đổi tình trạng “đảo nhiệt”, giảm phát thải khí CO2, kiến tạo hệ sinh thái mới bền vững cho đô thị vv và vv.
Nhưng điều đó, những tác động tích cực đó chỉ đúng khi từng cây xanh, mỗi sinh vật, sinh thể được đặt trong một vòng tuần hoàn của tự nhiên cùng những nỗ lực đích thực, nhân văn của con người. Kiến trúc xanh-KTX- không phải là thứ đũa thần để dễ thay đổi ý thức, thói quen ứng xử vẫn đang từng ngày tàn hủy môi trường. KTX không thể sửa sai cho những bản quy hoạch đô thị tồi. KTX không phải là vỏ bọc mầu mè nhằm lạc hướng chú ý của mọi người trước những lỗi lầm của những bản vẽ thiết kế hay năng lực quản lý đô thị. KTX càng không phải là công cụ để đánh bóng tên tuổi, thương hiệu.
Hơn 10 năm qua từ khi đoạt giải quốc tế với những công trình có gắn nhiều cây, KTS vẫn chưa thiết kế được một bộ quy tắc ứng xử với cây xanh? KTS chưa tìm thấy một định nghĩa mới mẻ nào về KTX? Chưa thực sự có những giải pháp khoa học, cơ may có thể ứng biến với biến đổi khí hậu, môi trường? Chưa có những nghiên cứu tử tế về một hệ sinh thái mới, trong đó các công trình kiến trúc phải sử dụng nguồn năng lượng sạch, hạn chế vật liệu tiêu tốn quá nhiều tài nguyên, năng lượng? Không tìm thấy bất kỳ thông tin nào về đánh giá tác động, ảnh hưởng, hiệu quả của công trình xanh? Không thấy lượng hóa, so sánh, quy đổi hay bù đắp chi phí phát sinh từ tiêu thụ năng lượng cho sản xuất vật liệu xây dựng, làm mát, sưởi ấm, chiếu sáng hay thông gió? Không tìm thấy những tìm tòi thể nghiệm các chất liệu sử dụng năng lượng tái tạo? Không tìm thấy giải pháp thu hồi, tái sử dụng nước mưa? Không tìm thấy những thống kế, hướng dẫn, chỉ dẫn cần thiết về lượng gió, mưa, nhiệt độ, ánh nắng mặt trời cho thiết kế? Không có việc chọn lựa giống, loại cây có tán lá hay độ che phủ phù hợp với các loại ánh sáng? Không có lựa chọn nào với những giá thể giàu dinh dưỡng hay việc chăm sóc, phòng trừ sâu, bệnh cho cây mà không gây ô nhiễm? Chưa có sáng kiến nào cho việc trồng cây trên các loại mái ( nghiêng, dốc, cong, bằng, mái lợp tôn, mái ngói, tường đứng) vách ngăn, trên nhà chờ xe buýt, cột điện, hàng rào, gốc cây? KTS cũng bỏ trống hoàn toàn những lo toan, tính toán để duy trì, bảo hành những mảng xanh trong kiến trúc? ….
Với một não trạng buồn nản, thê thảm ấy, làm thế nào để biến kế hoạch Greening city- phủ xanh đô thị màu mè trở thành hiện thực hoành tráng? Làm cách gì để mỗi ngôi nhà, công trình có thể thay thế rừng đầu nguồn nhằm làm giảm nguy cơ lũ lụt nhờ trữ nước của cây xanh? Khi chưa hiểu cách thức lựa chọn, trồng, chăm sóc một loài cây, một lớp thực vật thì làm sao có thể tăng diện tích trồng trọt rồi tiến đến …tự túc tự cấp lương thực từ mái phố?
Nhận xét về những cái gọi là kiến trúc xanh này, KTS Đoàn Kỳ Thanh không ngần ngại gọi đó là những kiến trúc lừa đảo. KTS Nguyễn Trần Bắc thì ví những thiết kế này như kiểu Lý Quỳ, múa đi múa lại chỉ với đôi chùy của đám lục lâm thảo khấu. Nhẹ nhàng, dịu dàng, ít gay gắt và có phần tránh xung đột, trong bài viết “Công trình zero energy – Khái niệm, nhu cầu và giải pháp”, Ths. KTS . Trần Thành Vũ cũng cho rằng: các KTX đã “tạo ra các tác động xanh giả tạo bằng cách trồng cây hay là sơn xanh trên bề mặt công trình với mục đích chụp ảnh và PR để có thêm hợp đồng thiết kế…”
Triết lý Bonsai
Nhật Bản là đất nước với khoảng 67% diện tích cây xanh, rộng thứ 2 thế giới và chỉ đứng sau Phần Lan với 69%. Tokyo có gần 20% diện tích được phủ xanh. Ở quận Nerima diện tích phủ xanh cao nhất 25,1%, thấp nhất là quận Chuo với 7,3%.
Người Nhật không tàn phá rừng Anh Đào mỗi khi xuân về. Họ không chỉ giữ rừng nguyên sinh trong khuôn viên Đại học Saitama tại thành phố Saitama thuộc vùng Tokyo hay Công viên quốc gia Oishi ở chân núi Phú Sĩ…Họ trồng rừng ngay trên biểu tượng của hai chữ Phù Tang 扶桑, trên bông hoa cúc gia huy của Hoàng gia, nét khắc “ba cây nên rừng” trên triện của chính phủ hay biểu tượng của thành phố Tokyo được ghép bởi ba vòng tròn tạo hình một vòm cây xanh.
Với tinh thần đó, sứ mệnh đó, trong diễn đàn, các KTS Nhật đã giới thiệu rất nhiều những điều họ đã, đang và sẽ làm, những điều mà người Việt luôn yếu kém, thiếu thốn hoặc cố tình… lảng tránh.
Về quy hoạch, Mitsubishi giới thiệu kinh nghiệm rất quý từ dự án phát triển khu dân cư Izumi Parktown ngoại ô Sendai, dự án thiết kế cảnh quan môi trường Marunouchi- khu Trung tâm văn phòng nổi tiếng TG.
Về thiết kế kiến trúc, đại diện Taisei, KTS Maeda Yasutaka đã giới thiệu về những công nghệ xanh ứng dụng trong tòa nhà không năng lượng. Đó là tường kính nhiều lớp, có sử dụng tế bào quang điện, màng mỏng hữu cơ. Hệ thống điều hòa không khí cá nhân ( T – personal air) với thiết bị cảm ứng nhận diện người, vị trí thực tế để điều khiển lượng gió, hướng gió thoát ra từ những cửa thổi gió cá nhân chuyên dụng có thể điều khiển từ máy tính cá nhân tùy theo ý muốn. Hệ thống tự động chiếu sáng với thiết bị cảm ứng sẽ nhận diện người, vị trí thực tế để điều khiển ( tắt, bật, giảm) ánh sáng trong phòng. Hệ thống gió tự nhiên có thể đưa gió vào trong nhà qua những cột ống thông gió đứng, đối lưu gió tự nhiên, giảm thiểu thiết bị và điện năng tiêu thụ khi sử dụng điều hòa. Hệ thống quản lý năng lượng (T-green BEMS) cùng với việc hữu hình hóa việc sử dụng năng lượng, hệ thống tự điều chỉnh, cân băng 3 yếu tố: sinh năng lượng, sử dụng, tiết kiệm, hỗ trợ người quản lý hạn chế những thời điểm sử dụng điện cao điểm, giúp tiết kiệm, sử dụng năng lượng một cách thông minh.
Gần cuối diễn đàn, trong lúc Võ Nghĩa và phần lớn những KTS VN đã bỏ về, KTS Motochisa Takanashi của Nekken Sekkei lại đề cập tới những vấn đề nhỏ bé hơn nhưng cực kỳ thiết thực. KTS nói về cách giữ cho các giá thể giàu dinh dưỡng, cách phòng trừ sâu bệnh cho cây mà không ô nhiễm; Cách lựa chọn giống cây cho phù hợp từng không gian hay việc chăm sóc cây xanh như một sinh linh chứ không phải là công cụ, phương tiện. Motochisa Takanashi bày tỏ rằng: “Trồng cây, kiến tạo kiến trúc xanh phải là một lẽ tự nhiên, chúng tôi ứng xử với mỗi phận cây như là khi tạo tác Bonsai.”
Chỉ với biểu tượng văn hóa Bonsai, Nekken Sekkei lại cho thấy những hành trình thật dài của văn hóa kiến trúc một dân tộc. Nó đủ để một thao tác, ý thức, cảm hứng làm vườn, kiến tạo kiến trúc xanh có thể hòa hợp, đồng nhất và lan tỏa tinh thần Kami- Wabi- Sabi (tạm hiểu là thần linh-thần thức-thần hứng).
Hành trình đó dường như được hiển thị từ huyền thoại Phù Tang đến sự hòa hợp của thiên nhiên và tâm linh như người ta có thể tìm thấy trong thiết kế của Nihon Sekkei; Có tầm nhìn xa rộng cùng những chăm chút chi tiết,
tỉ mỉ, tinh tế như quy hoạch của Mitshubisi; Có tìm tòi vận dụng những công nghệ tiên tiến như Taisei, Toda; Có sáng tạo không gian sinh thái như Nihon Sekkei… Chỉ với những giải pháp, con đường hay dòng chảy như thế, kiến trúc mới thực sự giúp cho con người, thiên nhiên kết nối, hòa hợp và thân ái với nhau hơn.
(Những bức ảnh trong bài viết này được chụp chung quanh dự án Rừng Cọ mà Kume Design Asia đã thực hiện ở Hà Nội.)
Box:
Diện tích cây xanh trên đầu người ở một số thành phố lớn của châu Á:
1- Hongkong : 105,3m2
2- Bắc Kinh 88, 4 m2
3- Singapore: 60 m2
4- Kuala Lampur: 43, 9 m2
5- Deli: 18,8 m2
6- Tokyo : 10,6m2
7- Bankok: 3,3 m2
8- Jakarta: 2,3 m2
Mức trung bình của Đông Á là 66,2 m2/ người. Hồ Chí Minh: 0,7 m2/ người
( Nguồn: tham luận trong Diễn đàn KTVN)
